Van pannen met een antiaanbaklaag, magnetronzakjes met popcorn en flosdraad tot yogabroeken, blusschuim en afvalwatersystemen, ons moderne leven is afhankelijk geworden van een door mensen gemaakte chemische stof genaamd PFAS.
PFAS – de afkorting voor poly- en perfluoralkylstoffen – zijn ogenschijnlijk 'magische' chemicaliën die bestand zijn tegen hitte, vet en water en die uitstekende elektrische isolatie-eigenschappen hebben.
Daarom worden ze verwerkt in een breed scala aan huishoudelijke artikelen en industriële producten. Uit één studie blijkt dat PFAS wordt gebruikt in bijna alle industrieën en in tal van consumentenproducten. Er zijn meer dan 200 gebruikscategorieën en subcategorieën voor meer dan 1400 verschillende soorten PFAS geïdentificeerd.1
Maar hun magie is aan het verdwijnen.
Hun duurzaamheid en veelzijdigheid zijn nu meer vloek dan zegen. PFAS-chemicaliën breken nooit af en blijven aanwezig in de lucht, het water en zelfs in ons bloed.
Ze 'bioaccumuleren' ook – ze komen in het voedselweb terecht door zich op te stapelen in individuele organismen aan de onderkant van de keten, zoals in vis.
Verschillende studies hebben PFAS-chemicaliën – er zijn meer dan 3000 types in omloop – in verband gebracht met verschillende gezondheidsproblemen, zoals nierfalen, teelbal- en borstkanker, schildklieraandoeningen, een verhoogd cholesterolgehalte en een verminderde respons op vaccins.2
Na jaren van publiek protest beginnen regelgevers en wetgevers over de hele wereld eindelijk PFAS te weren en te behandelen als een urgente volksgezondheids- en milieucrisis.
In de VS, waar naar schatting 97 procent van de burgers PFAS in hun bloed heeft, heeft3 president Joe Biden een verregaand plan aangekondigd om de gevaarlijke stoffen te verbieden, terwijl de Europese Unie vanaf 2023 ongeveer 200 PFAS-chemicaliën verbiedt.
"Deze regelgevende en wetgevende stappen zullen de komende jaren waarschijnlijk leiden tot een golf van milieugeschillen tegen PFAS-producenten en industriële producenten", zegt Michael Gerrard, professor aan de Columbia Law School, oprichter en directeur van het Sabin Center for Climate Change Law en een van de meest prominente milieuadvocaten in de VS.
"Terwijl huidige en vroegere vervuilers zich schrap zetten voor rechtszaken en groepsvorderingen, zal de vraag naar milieu- en medische monitoring, testen en remediëring ook aanzienlijk toenemen."
Chemicaliën uit de kraan
De campagnes tegen PFAS begonnen lang voor het wetsontwerp van president Biden, met rechtszaken tegen producenten die al in 2010 werden geregistreerd.4
Maar pas in oktober 2021 onthulde het US Environmental Protection Agency (EPA) een strategische driejarige roadmap rond PFAS.
Het EPA voert met name onderzoek uit naar huidige en opkomende behandelingen voor PFAS-gerelateerde gezondheidsproblemen, de remediëring en veilige verwijdering of vernietiging van dergelijke stoffen, en de preventie van PFAS-lozingen in de natuur. Het agentschap wil ook de sanering van de vervuiling versnellen.5
De prioriteit daarbij is water. President Biden heeft 10 miljard dollar voorzien om PFAS uit het drinkwater van het land te halen. Dat is geen toeval. Toegang tot schoon en veilig water is niet alleen een groot probleem voor de volksgezondheid en het milieu in de VS, maar ook een groot politiek en sociaal probleem door schandalen zoals de drinkwatervergiftiging in Flint, Michigan in 2014.
Prof. Gerrard verwacht de komende jaren een stortvloed van nieuwe voorschriften in de VS, waaronder nieuwe drinkwater- en luchtnormen voor PFAS, gemeten naar deeltjes-per-triljoen-niveaus, nieuwe monitoringregels voor verontreinigende stoffen en grenswaarden voor fabrikanten.
Het opruimen zal echter niet eenvoudig zijn.
Deze kleine chemische deeltjes zijn immers ontworpen om eeuwig mee te gaan; voor bepaalde types PFAS wordt de halfwaardetijd geschat op maar liefst 500 jaar.6
Daarom experimenteert de industrie met nieuwe behandelingstechnologieën. Actieve kool is een van de meest gebruikte en is goed voor ongeveer 65 procent van de markt.7
Actieve kool, een poreus materiaal met een hoog koolstofgehalte, zoals hout of steenkool, kan PFAS-verbindingen effectief uit drinkwater verwijderen.
De uitdaging is om een haalbare vervanger te vinden voor PFAS die niet alleen milieuvriendelijk is, maar ook kostenefficiënt.
Naar een PFAS-vrije toekomst
Terwijl wetgevers en regelgevers PFAS proberen te verbieden, stelt een internationaal team van onderzoekers een geordende eliminatie van PFAS-bevattende producten uit de handel voor, waarbij producten in drie categorieën worden ingedeeld - niet-essentieel, vervangbaar en essentieel.8
Het team, onder leiding van professor Ian Cousins van de Universiteit van Stockholm, nam als model voor het voorstel een internationaal verdrag dat met succes heeft geleid tot de uitfasering van de productie en het gebruik van chloorfluorkoolstoffen (CFK's), andere alomtegenwoordige wonderchemicaliën die de beschermende stratosferische ozonlaag van de aarde hebben afgebroken.
In het kader van het Protocol van Montreal van 1987 is de wereld erin geslaagd om snel CFK's te elimineren als drijfgassen in de meeste spuitbussen, die als niet-essentieel zijn aangemerkt. Andere toepassingen van CFK's die als essentieel worden beschouwd, zoals inhalatoren voor astmageneesmiddelen, werden geleidelijk afgeschaft met de ontwikkeling van geschikte vervangers.
Het team van Cousins stelt een gelijkaardig traject voor PFAS voor.
De uitdaging is om een haalbare vervanger te vinden voor PFAS die niet alleen milieuvriendelijk is, maar ook kostenefficiënt. Cousins waarschuwt tegen het maken van nog een 'eeuwigdurende' chemische stof ter vervanging van PFAS. Hij wijst op het voorbeeld van GenX, dat meer dan tien jaar geleden werd ontwikkeld als een minder schadelijk alternatief, maar giftiger bleek dan de stof die het verving.9
In plaats daarvan moeten fabrikanten volgens hem moleculen ontwerpen die na gebruik afbreken, op basis van het principe van groene of duurzame chemie.
De voedingsmiddelenindustrie experimenteert bijvoorbeeld met verschillende methodes om PFAS-vrije verpakkingen voor voedingsmiddelen te produceren. Sommige van de innovatieve duurzame verpakkingen zijn gemaakt van bamboe, palmblad, biogebaseerde was- en kleicoatings en polyactisch zuur (PLA), een composteerbare kunststof die doorgaans gemaakt is van maïs.
In de modewereld hebben bedrijven zoals H&M, Burberry en Uniqlo het gebruik van PFAS in hun producten al verboden, terwijl in andere sectoren bijvoorbeeld IKEA en Whole Foods ook het gebruik van 'forever-chemicaliën' hebben laten varen. Andere bedrijven worden daardoor aangemoedigd om hun voorbeeld te volgen.
Een transitie naar een PFAS-vrije samenleving zal wellicht enige tijd in beslag nemen. Maar aanzienlijke investeringen in onderzoek en ontwikkeling moeten belangrijke kansen creëren voor innovatieve technologieën die het gezondere alternatief van de volgende generatie kunnen worden.
